Scena zbrodni - o bezkarności masowych morderców

Wiem, że dziś Walentynki, ale film, który Wam polecę nijak wpisuje się w to święto. Nie ma tutaj miłości i szczęśliwego zakończenia. „Scena zbrodni” to krwawy film dokumentalny Joshua Oppenheimera o masowych morderstwach, do jakich doszło w latach 60. w Indonezji. W rolach głównych występują oprawcy z tamtych lat, którzy do dziś uchodzą za bohaterów i żyją w przeświadczeniu, że robili dobrze.

„Zabijanie jest zabronione. Dlatego wszyscy mordercy podlegają karze – chyba, że zabijają na wielką skalę i przy dźwiękach trąb” – ten cytat Voltaire’a rozpoczyna film i jest kwintesencją tego, co zobaczymy na ekranie.

„Scena zbrodni” to film dokumentalny z prawdziwymi oprawcami sprzed lat. To nadaje mu wyjątkową siłę. Aby zdobyć zaufanie sprawców tamtych zbrodni, reżyser spędził z nimi kilka lat. Film to momentami wywiad, reportaż, czasami rekonstrukcja, a czasami po prostu kiczowate obrazy. Film przypomina mi chwilami rekonstrukcje, które przeprowadza policja na miejscu zbrodni. Tutaj również oprawcy wracają do miejsc, gdzie mordowali ludzi, pokazując jak się to odbywało i przy użyciu jakich narzędzi.

Choć wydawać, by się mogło, że osoby zamieszane w takie wydarzenia powinny to ukrywać, tutaj mamy do czynienia z czymś zupełnie odwrotnym. Choć komunistyczna czystka, której są autorami pozbawiła życia ponad milion osób w latach 1965-1966, mordercy są dumni ze swoich dokonań i ochoczo przystają na propozycję nakręcenia o nich filmu. Chcą, aby to, czego dokonali, zostało uwiecznione na filmie dla potomnych. Przyznam się Wam, że nigdy nie widziałam takiego filmu dokumentalnego i oniemiała jestem do tej chwili.

Mordy zaczęły się po nieudanym zamachu stanu przeprowadzonym przez organizację”Ruch 30. Września” w 1965 roku. Jej członkowie kilka godzin po przejęciu władzy zostali aresztowani, a o zamach oskarżono Komunistyczną Partię Indonezji. Gangsterzy, którzy wcześniej zajmowali się sprzedażą biletów kinowych na czarnym rynku, awansowali na przywódców najpotężniejszej morderczej organizacji. W swoim działaniu stosowali oni okrutne metody tortur i sadystyczne metody zabijania, wzorując się często na amerykańskich produkcjach filmowych. Gangsterzy wymuszali też od Chińczyków pieniądze, które miały być zapłatą za utrzymanie ich przy życiu. Do dziś najstarsi mieszkańcy, pamiętający tamte czasy, w obawie o swoje życie płacą haracz dawnym oprawcom. Wszystko to pokazuje „Scena zbrodni”.

Dziś, choć Indonezja jest demokratycznym krajem, tak naprawdę bohaterowie nadal kontrolują polityków i biznes, wywołując wciąż strach pośród zwykłej ludności. Wydarzenia tamtych lat nigdy nie zostały potępione, a wciąż są prezentowane jako bardzo chwalebne w historii tego kraju. Film pokazuje drugą stronę tamtych lat, a obraz jest na tyle szokujący, że w samej Indonezji został on zakazany.

Film kręcony był na przestrzeni kilku lat w stolicy Północnej Sumatry. Głównym bohaterem jest Anwar Kongo, na pierwszy rzut oka sympatyczny 60-letni starszy pan, którego urok jednak szybko pryska, gdy entuzjastycznie i szczegółowo tłumaczy, jak dusił swoje ofiary drutem, aby pozbywać się ich szybko i bez zbędnej krwi. Mężczyzna otwarcie mówi, że zabił około tysiąca osób.Wszyscy oprawcy sprzed 50 lat są przekonani, że mogą opowiadać o swoich dokonaniach, bo po 40 latach od masakry żaden sąd czy trybunał nie może im już nic zrobić. Co gorsza, ludzie, którzy mają na swoich rękach krew milionów, dziś nadal w kraju żyją jak bohaterowie i z rozbawieniem opowiadają o morderstwach i gwałtach, których dokonali.

Oppenheimer rozlicza więc sprawców przy pomocy filmu „Scena zbrodni”, pokazując co zrobili i próbując zmusić ich do refleksji. Może właśnie dlatego film nie pokazuje okoliczności historycznych wydarzeń, a skupia się wyłącznie na okrucieństwie zbrodni. Brakuje tutaj wojska, które jak pokazują historycy odegrało kluczową rolę w wydarzeniach lat 1965-1966. Odnieść można wrażenie, że to przypadkowi gangsterzy, nazywający się „wolnymi ludźmi” dokonali eksterminacji na tak wielką skalę.

Aż trudno uwierzyć, że sprawcy masakry tak chętnie i z dumą rekonstruują czyny, których się dopuścili. Sceny w filmie naprawdę mrożą krew w żyłach – zwłaszcza, gdy dociera do nas, że tak naprawdę to co widzimy na ekranie rozgrywało się naprawdę. Ścięte głowy, obcinane ręce i nogi, palenie całych wiosek – jest tutaj na porządku dziennym. Tak, tak, to co dziś oglądamy często w wiadomościach zerkając z odrazą, to rzeczywistość, która rozgrywała się już 50 lat temu. Co ciekawe, kiedy oprawcy oglądają nakręcone sceny, nie mają żadnej refleksji, co do swojego postępowania, a skupiają się raczej na tym, czy byli właściwie ubrani do danej sceny.

Jakby tego było mało, wiodący wydawca prasy, z lekkością opowiada, jak przygotowując gazetę fabrykował dowody na podejrzewanych o komunizm, aby podsuwać szwadronom śmierci kolejne ofiary. Oglądając kolejne sceny naprawdę trudno uwierzyć, że we współczesnym świecie, gdzie tyle mówi się o prawach człowieka, ci ludzie nadal pozostają bezkarni i nie ponieśli żadnych konsekwencji za swoje czyny.

W miarę upływu filmu okazuje się jednak, że nawet w najokrutniejszym oprawcach może obudzić się sumienie. Anwar Kongo – dziś czczony jako bohater paramilitarnej organizacji Pemuda Pancasila – ma bowiem senne koszmary, w których powracają jego ofiary. Niektórzy z bohaterów po latach stwierdzają, że to co robili było błędem, inni obawiają się tylko, że zostaną źle ocenieni. Główny bohater, który w jednej ze scen filmu wciela się także w swoją ofiarę, zaczyna odczuwać emaptię. Choć później stara się nie dawać po sobie tego poznać, widać, jak konstrukcja tego człowieka powoli się rozpada, czego wyrazem jest ostatnia scena filmu. Jaka? To musicie zobaczyć sami.

Tytuł „Scena zbrodni” doskonale oddaje to, co oglądamy na ekranie. Z jednej strony bowiem widzimy okrutne zbrodnie, które są głównym punktem tego, co widzimy na ekranie, z drugiej – jest to rekonstrukcja, odegranie tego, co wydarzyło się naprawdę. Jeśli czegoś mi tutaj brakuje, to opowieści o tych, którzy tę masakrę przeżyli. To sprawiłoby, że dokument byłby pełniejszy. Wydaje się jednak, że zamysł reżysera był inny – być może chodziło o pokazanie psychologii masowego mordercy. Podziwiać go należy, że potrafił z zimną krwią wysłuchiwać tych okrutnych historii. Tę zimną krew musi zachować także dziś, gdy wciąż dostaje pogróżki w związku z wyprodukowaniem i popularnością filmu, który był przecież również nominowany do Oskara w 2014 roku.

Myślę, że ten „Scena zbrodni” – choć jest trudna do oglądania, a dla niektórych może nawet niemożliwa do obejrzenia – powinna być obowiązkowa dla każdego człowieka na świecie. To nie jest film, po którym poczujesz się lepiej, a świat wyda Ci się piękny. To film, który zapada bardzo mocno w pamięć i zmusza do zastanowienia, co jest naprawdę ważne. To film, którego nie można zignorować.