Kalisz – zwiedzamy gród Piastów

Choć trudno precyzyjnie ustalić, które miasto w Polsce jest rzeczywiście najstarsze, z pewnością najstarszy pisany rodowód ma Kalisz. Wszystko wskazuje na to, że to drugie co do wielkości wielkopolskie miasto zostało wymienione już przez Klaudiusza Ptolemeusza w II wieku n.e. pod nazwą Calissia. Aż tak bardzo nie będziemy się dzisiaj cofać w czasie, ale chciałam zabrać Was w podróż do czasów pierwszych Piastów. Pokażę Wam dziś kaliski gród na Zawodziu.

Według danych historycznych Kalisz okresu piastowskiego był jednym z głównych ośrodków państwa polskiego. Jedna z koncepcji naukowych nie wyklucza, że to właśnie tutaj znajdowała się kolebka pierwszych polskich władców. Podbijając sąsiednie plemiona stopniowo dotarli oni stąd w okolice Ostrowa Lednickiego, Gniezna i Giecza. Sercem Kalisza był wówczas gród położony wśród rozlewisk rzeki Prosny – dziś to historyczna dzielnica o nazwie Zawodzie. O wczesnośredniowiecznym grodzie na Zawodziu można przeczytać także w kronikach Galla Anonima.

Kaliski Gród Piastów

Pod koniec 1106 roku w wyniku wojny toczonej między Bolesławem Krzywoustym i jego przyrodnim bratem Zbigniewem, gród stał się własnością tego pierwszego. Szczyt świetności grodu przypada na czasy panowania Mieszka III Starego, który wzniósł w II poł. XII wieku w obrębie grodu jednonawową kolegiatę romańską p.w. Św. Pawła. W 1193 r. został w niej pochowany syn Mieszka Starego Mieszko Mieszkowic. W 1202 roku spoczął tam sam Mieszko III.

Po przeprowadzonych wykopaliskach stwierdzono, że zanim powstał tutaj gród piastowski, od VII do VIII w. istniał w tym miejscu cmentarz ciałopalny z grobami kurhanowymi, a być może również pogański ośrodek kultowy. Pierwsza, niewielka, ufortyfikowana osada plemienna została założona w tym miejscu w połowie IX w. Później weszła ona – jako jeden z najważniejszych grodów wczesnośredniowiecznej Polski w skład „państwa gnieźnieńskiego”.

Na początku X w. z powodu licznych powodzi, teren wnętrza grodu, otoczonego potężnymi wałami drewniano-kamienno-ziemnymi, został podwyższony. W X i XI w. nastąpiły zmiany w charakterze i rozplanowaniu tego grodu. Powstał jego podział na część sakralną i rezydencjalną. Na początku XI w. na terenie grodu zbudowano niewielki, drewniany kościół oraz dom mieszkalny, który prawdopodobnie był siedzibą zamożnego kupca lub miejscowego dostojnika.

W okresie wczesnego średniowiecza kaliski gród Piastów był ośrodkiem władzy administracyjnej i kościelnej, siedzibą kasztelani oraz ważnym centrum gospodarczo-handlowym południowej Wielkopolski. W 1233 r. kaliski gród Piastów uległ zniszczeniu w trakcie najazdu wojsk księcia śląskiego Henryka Brodatego, który zbudował nowy gród w innym miejscu – oddalonym około 1,5 km na północ od Zawodzia i od tego czasu stary gród zaczął stopniowo niszczeć, a ostateczny kres położył mu najazd Krzyżaków z 1331 r, którzy zniszczyli także romańską kolegiatę i znajdujące się wewnątrz książęce pochówki.

Dziś na Zawodziu znajduje się rezerwat archeologiczny, który składa się ze zrekonstruowanego w 2007 roku grodu otoczonego wałem obronnym sięgającym momentami 5 m wysokości. Zrekonstruowane zostały fundamenty historycznych obiektów budowlanych oraz fragmenty wałów ziemnych i kurhan, most dla pieszych nad stawem, bramy wjazdowe z palisadą i ostrokołem. Zrekonstruowano także zabytkową zagrodę składającą się z budynku mieszkalnego i budynków inwentarskich.

Główny akcent położono na rekonstrukcję fundamentów przyziemi kolegiaty pod wezwaniem św. Pawła (w skali 1:1) z kamienia piaskowego z wizualną ciągłością murów i podziałem na: prezbiterium z absydą, mury nawy, emporę, czworoboczną wieżę, ołtarz na fundamencie oraz zaznaczonym wewnątrz zarysem kościółka drewnianego. Kolejny element to rekonstrukcja czworokątnej, dwukondygnacyjnej wieży obronnej, w miejscu dawnych fundamentów. Na terenie rezerwatu znajduje się również siedem budynków mieszkalnych różniących się wielkością, techniką konstrukcji ścian oraz dachów. Wnętrze każej z nich urządzone jest w inny sposób i wskazuje, kto ją zamieszkiwał – mamy tutaj m.in.  chatę drużynnika, siedzibę straży grodowej, dwór seniora i karczmę.

Wewnątrz grodu znajduje się także grób kurhanowy z czasów plemiennych oraz makiety grodu i kolegiaty. Ciekawostką dla zwiedzających jest także pochodzący z nieco późniejszych czasów – bo schyłku XVIII w. – budynek mieszkalny. Jeśli mieliście rodzinę na wsi, pewne akcenty znajdujące się wewnątrz możecie pamiętać jeszcze z niedalekiej przeszłości. Wejście do grodu prowadzi przez zrekonstruowany drewniany most i bramę wjazdową wykonaną z bali drewnianych usytuowaną w linii wału.

Rezerwat Archeologiczny w Kaliszu-Zawodziu czynny jest we wtorki, środy i piątki od 10.00 do 15.30, a w czwartki, soboty i niedziele od godz. 10.00 do 18.00. Nie planujcie sobie jednak wycieczki w długi weekend sierpniowy, bo 15.08 będzie on nieczynny. Warto natomiast wybrać się tam w ostatnią sobotę sierpnia, bo wówczas odbywa się tam „Biesiada Piastowska” w scenerii wczesnośredniowiecznego grodziska.

Zwiedzanie Rezerwatu Archeologicznego to koszt 7 zł (bilet normalny) lub 5 zł (bilet ulgowy). Dostępne są także bilety szkolne, rodzinne i wycieczkowe. Warto jednak wybrać się tam w niedzielę, bo jest to dzień nieodpłatnego zwiedzania. Dla dzieci do lat 7 zwiedzanie jest nieodpłatne.

Kościółek p.w. św. Wojciecha

Jeśli już wybierzecie się na Zawodzie, obok rezerwatu archeologicznego znajduje się drewniany kościółek p.w. Św. Wojciecha. Pierwszy wzniesiony został prawdopodobnie już około 1198 r, a w źródłach pisanych wzmianki o nim pojawiają się od 1213 roku. Z dokumentu Przemysława II z 1292 r. dowiadujemy się również, że pełnił on funkcje parafialne, które zniesione zostały w 1406 r. przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Mikołaja Trąbę z powodu znacznego zmniejszenia się liczby wiernych.

Obiekt stojący obecnie zbudowany został dopiero w 1798 r., a o jego powstaniu informuje napis umieszczony na jednej z belek stropowych, z którego można się dowiedzieć, że: „Anno Domini 1798 die 24 Aprilis Sebastjan Zieliński kościoła tego fundator, kunsztu garncarskiego z parafianami wszystkimi. Cieśla Jan Kejner”. Jest to obecnie jedyny drewniany kaliski kościół.

I to koniec dzisiejszej wycieczki po Kaliszu – a właściwie po jego najstarszej części, bo atrakcji turystycznych w tym mieście jest dużo więcej. O czym pewnie za czas jakiś Wam opowiem. Byliście w Kaliszu?